PORADNIK: Teoria muzyki - Rytm

Oprócz wysokości dźwięków, drugą zasadniczą cechą potrzebną do ich opisania jest czas trwania. Mówi się więc, że dźwięki posiadają wartości rytmiczne. Występowanie nut lub ciszy o określonym czasie trwania w konkretnym przedziale czasowym składa się na pojęcie rytmu.

Przyjrzyjmy się wykresowi znajdującemu się poniżej. Najdłuższą wartością jest cała nuta - liczymy ją do 4. Mniejsze wartości powstają na skutek dzielenia na 2 równe części  (podział regularny) lub na części nieregularne (3, 5, 6, 7, 9).

Przyjrzyjmy się teraz, na czym polega podział nieregularny. Półnuta dzieli się na dwie ćwierćnuty - naszym zadaniem jest w czasie trwania tych dwóch ćwierćnut zagrać trzy. Będzie to triola ćwierćnutowa. Analogiczny przykład dla ćwierćnuty - dzieli się ona na dwie ósemki, triola ósemkowa będzie składać się z trzech ósemek zagranych w czasie trwania dwóch.

Następna możliwość podziału nieregularnego - w czasie trwania czterech ćwierćnut możemy zagrać pięć (kwintola ćwierćnutowa), sześć (sekstola ćwierćnutowa) albo siedem (septola ćwierćnutowa). Analogiczny przykład dla czterech ósemek, w czasie trwania których możemy zagrać kwintolę ósemkową, sekstolę ósemkową, septolę ósemkową. Taka sama zasada odnosi się także do nut o innych wartościach.

Takie same podziały można dokonać także dla pauz - pauza to przeciwstawieństwo dźwięku - czyli odcinek ciszy.

Ponieważ takie równe dzielenie na mniejsze części narzuca pewne ograniczenia, istnieje sposób aby wydłużyć czas trwania nuty lub pauzy. Wyobraźmy sobie, że chcemy uderzyć dźwięk, który powinien trwać równowartość półnuty oraz ćwierćnuty. Jeśli zapiszemy zarówno półnutę i ćwierćnutę, oznaczać to będzie, że powinny się pojawić dwa dźwięki. Jeśli chcemy jednak zagrać tylko jeden dźwięk i przetrzymać go o wartość obydwu wartości nutowych łączymy je łukiem.

Innym sposobem jest postawienie kropki za nutą lub pauzą. Kropka przedłuża nam czas trwania dźwięku o połowę wartości przy której stoi. Tak więc Półnuta z kropką będzie trwała tyle co półnuta i ćwierćnuta.

Sumę wartości nut i pauz w każdym takcie charakteryzuje nam metrum. Górna cyfra mówi o ilości wartości rytmicznych, a dolna o rodzaju. Np. w metrum 3/4 powinny się zmieścić w każdym takcie trzy ćwierćnuty, lub odpowiednia ilość mniejszych wartości nut lub pauz wynikających z podziałów, które sumarycznie dają taki sam czas.

Ćwiczenie 1

Głównym celem poniższego ćwiczenia jest płynne opanowanie łączenia wartości nutowych z podziału regularnego i nieregularnego. Należy je wykonywać obowiązkowo z metronomem, w pierwszym etapie w wolnym tempie, zwracając uwagę aby nie zgubić żadnej z nut. W przypadku kłopotów z wykonaniem, proponuję grać to ćwiczenie w częściach, a po opanowaniu wszystkich przejść między różnymi grupami nut, dopiero grać je w całości.

Ćwiczenie 2

Kolejne ćwiczenie doskonalące płynne przechodzenie między podziałem regularnym nut i nieregularnym. Uwagę należy skupić na triolach, które powinny być zagrane równo. Obowiązkowy metronom.

Ćwiczenie 3

Tym razem mamy do czynienia z metrum 3/4. Dwie ćwierćnuty łączymy z triolą ósemkową. To powoduje, że triola jest zagrana dość szybko. Należy więc zwrócić szczególną uwagę nad zachowaniem odpowiedniego czasu trwania wszystkich nut.

Ćwiczenie 4

To ćwiczenie również utrzymane jest w metrum 3/4, tym razem jednak łączymy wartości nut z podziału regularnego - cztery ósemki z czterema szesnastkami podczas wchodzenia na wyższe dźwięki, a podczas schodzenia dwie ćwierćnuty z czterema szesnastkami. Ważne jest, aby zachować odpowiedni czas trwania poszczególnych nut i nie przyspieszać podczas grania szesnastek. Po opanowaniu tego ćwiczenia w wolnym tempie proponuję stopniowo przyspieszać, kontrolując równość gry, szczególnie w momentach przejść między grupami ósemek, ćwierćnut  i szesnastek.

Fragment pochodzi z książki Krzysztofa Błasia "Żadnych Tajemnic", jaka ukazała się nakładem wydawnictwa Absonic.